واشنگتن به دنبال راضي كردن اردوغان ، آنكارا در جستوجوي رضايت پوتين
آيا تركيه مجوزحمله به منبج را ميگيرد؟
شهاب شهسواري
آنكارا در طول يك هفته گذشته به كانون رايزنيهاي ديپلماتيك امريكا در مورد سوريه بدل شده است. در حالي كه قرار است رييسجمهور تركيه، رجب طيب اردوغان، امروز براي سفري يك روزه و ديداري دوجانبه با ولاديمير پوتين رييسجمهور روسيه به اين كشور سفر كند، مقامهاي امريكايي تماسهاي خود را با مقامات تركيه افزايش دادهاند. سرنوشت منبج، شمال شرق سوريه و شرق فرات، بعد از عقبنشيني اعلامي نظاميان ايالات متحده امريكا از اين منطقه، موضوع اصلي رايزنيهاي اخير آنكارا است. ديدار دوجانبه ميان روساي جمهور تركيه و روسيه در شرايطي براي امروز برنامهريزي شد كه خبري در مورد برگزاري نشست پيشبينيشده سهجانبه رهبران ايران، روسيه و تركيه در مسكو كه قرار بود در ماه جاري ميلادي برگزار شود، منتشر نشده است. رهبران سه كشور در چارچوب توافق آستانه موفق شدهبودند در ديدارهاي پيشين، كاهش تنش در مناطق مختلف سوريه را تضمين و از افزايش تنشها در ادلب جلوگيري كنند. اما به نظر ميرسد ترجيح آنكارا اين باشد كه سرنوشت منبج و شمال شرق سوريه كه امنيت آن بعد از شكست داعش در اختيار امريكا و متحدان شبهنظامي كرد واشنگتن بود، بدون حضور ايران و با رايزنيهاي مستقيم با واشنگتن و مسكو حل و فصل شود. طي روزهاي گذشته رييسجمهور و وزير خارجه امريكا در تماسهاي تلفني جداگانه با همتايان ترك خود در مورد آنچه از سوي وزارت خارجه امريكا «هماهنگي خروج نيروهاي امريكايي از سوريه» خوانده شده است، گفتوگو كردهاند. اين گفتوگوها پس از آن صورت ميگيرد كه سفر جان بولتون، مشاور امنيت ملي رييسجمهور امريكا به تركيه براي توجيه آنكارا در مورد خروج نظاميان امريكا از سوريه، به نوشته واشنگتن پست «بايك شكست تمام عيار» همراه بود. در اين سفر مشاور امنيت ملي رييسجمهور امريكا موفق نشد از رييسجمهور تركيه وقت ديدار دريافت كند. در طول 40 روز گذشته، روساي جمهوري تركيه و امريكا سه بار تلفني گفتوگو كردهاند. در برابر ديدار اردوغان با پوتين، اولين رايزني آنها در سال جاري ميلادي خواهد بود.
تركيه خواستار دخالت نظامي مستقيم براي كنترل گروههاي شبهنظامي كرد در خاك سوريه است اما امريكا به عنوان متحد اصلي گروههاي كرد و روسيه به عنوان متحد اصلي دولت سوريه با چنين اقدامي مخالفت كردهاند. وزير خارجه تركيه روز سهشنبه در سخناني گفته بود: «كشورهاي غربي از گروههاي تروريستي حمايت ميكنند كه اكنون تركيه را هدف ميگيرند اما ممكن است در آينده به كشورهاي ديگر نيز آسيب برسانند.» رجب طيب اردوغان هم دو روز پيش در سخنرانياي تاكيد كردهبود كه «تركيه خواستار تصرف سرزمينهاي سوريه نيست، بلكه قصد دارد امنيت را در اين مناطق احيا كند و آن را به صاحبان اصلياش بازگرداند.»
افزايش تماسهاي واشنگتن
اولين ديدارها ميان مقامهاي امريكايي و ترك، روز جمعه با سفر ليندسي گراهام، سناتور بلندپايه امريكايي به تركيه آغاز شد. گراهام كه از نزديكترين نمايندگان سنا به رييسجمهور امريكا محسوب ميشود، در اظهارنظرهاي علني خود از «عقبنشيني بدون برنامه از سوريه» انتقاد كرده است. گراهام در اين سفر با رجب طيب اردوغان، رييسجمهور تركيه و همچنين برخي مقامهاي ديگر اين كشور از جمله خلوصي آكار وزير دفاع ديدار و گفتوگو كرد. ليندسي گراهام بعد از ديدارهايش در جمع خبرنگاران با اظهار نگراني از عقبنشيني بدون برنامه نظاميان امريكايي از سوريه گفت: «من انگيزههاي عقبنشيني را درك ميكنم اما عقبنشيني بدون برنامه يعني هرج و مرج.» او اضافه كرد: «من نميخواهم رييسجمهور امريكا همان اشتباهي را تكرار كند كه اوباما (رييسجمهور پيشين) با كاهش عمده نيروهاي نظامي در عراق مرتكب شد.» دو روز بعد از اين ديدار، روز يكشنبه، دونالد ترامپ رييسجمهور امريكا با اردوغان تلفني گفتوگو كرد. به گزارش شبكه تلويزيوني تيآرتي تركيه اردوغان در اين گفتوگو به واشنگتن خبر داده بود كه كشورش آمادگي كامل دارد گرفتنِ بلافاصله امنيت شهر منبج را در شمال شرقي سوريه بر عهده بگيرد. اين تماس بعد از انتشار خبر انفجار انتحاري در منبج انجام شد كه بر اثر آن چند نظامي امريكايي جان خود را از دست دادهبودند. مسووليت اين عمليات را داعش بر عهده گرفت. اين رايزنيها روز دوشنبه هم ادامه پيدا كرد. مايك پمپئو، وزير خارجه ايالات متحده امريكا هم روز دوشنبه با همتاي ترك خود، مولود چاووش اوغلو تلفني گفتوگو كرد.
تلاش امريكا براي جلو زدن از روسيه
به نوشته پايگاه خبري نشنال امارات متحده عربي، واشنگتن اميدوار است تا پيش از سفر پيشبيني شده اردوغان به روسيه و ديدار او با ولاديمير پوتين، رييسجمهور روسيه، بتواند به يك توافق در مورد وضعيت شمال شرقي سوريه با آنكارا برسد. محور اين گفتوگوها پيشنهاد رييسجمهور امريكا مبني بر ايجاد يك نوار حائل به عرض 32 كيلومتر در مرز ميان تركيه و سوريه است. دولت امريكا علاقهمند است بتواند با اجرايي كردن اين پيشنهاد هم نگرانيهاي امنيتي تركيه از حضور نيروهاي شبهنظامي كرد در مرزهاي خود را برطرف كند و هم امنيت نيروهاي دموكراتيك سوريه و به ويژه گروه يگانهاي مدافع خلق را كه از سوي تركيه به عنوان گروه تروريستي تلقي ميشوند، تامين كند. با اين حال شرط اجرايي شدن چنين نوار حائلي، چشمپوشي تركيه از حمله به خاك سوريه تلقي ميشود.
طي هفتههاي گذشته مقامهاي امريكايي به صورت مكرر نسبت به احتمال عمليات نظامي تركيه عليه كردهاي سوريه اظهار نگراني كردهاند، از جمله رييسجمهور امريكا كه با انتشار پيامي جنجالي در حساب كاربري توييتر خود نوشت در صورت حمله تركيه به كردهاي سوريه «اقتصاد تركيه را نابود» خواهد كرد؛ هر چند 24 ساعت بعد از انتشار اين توييت، تماسي تلفني ميان روساي جمهور امريكا و تركيه برقرار شد و رييسجمهور امريكا در چرخشي علني بر «وجود زمينه بالقوه براي افزايش عمده تجارت» ميان دو كشور خبر داد. رجب طيب اردوغان پيش از سفر به روسيه يادداشتي در روزنامه كامرسانت اين كشور منتشر كرده است؛ يادداشتي كه در آن با اشاره به «اهميت حياتي همكاري روسيه و تركيه براي حل بحران سوريه» آمده است: «كشور ما در مورد مبارزه با گروههاي تروريستي كه بيش از 30 سال است فعاليتهايشان ما را تحت تاثير قرار داده است، از هيچ كشور خارجي دستور نميگيرد و نياز به مجوزي براي مبارزه با تروريسم ندارد.» رييسجمهور تركيه در اين يادداشت نوشته است: «ما حق خود را محفوظ ميدانيم و هر زمان لازم باشد تروريستهايي را كه از خاك سوريه عليه امنيت ما اقدام ميكنند، تحت تعقيب قرار خواهيم داد.»
25 گفتوگو در يك سال
اولين ديدار سال جديد ميلادي ميان روساي جمهور روسيه و تركيه و اولين تماس آنها بعد از اعلام ناگهاني عقبنشيني نيروهاي امريكايي از سوريه انجام ميشود. به گزارش خبرگزاري آناتولي، روساي جمهور دو كشور در طول 12 ماه گذشته 25 بار با يكديگر رايزني كردهاند، اين رايزنيها در طول سال 2018 در قالب يك ديدار رسمي، 6 ديدار در حاشيه نشستهاي چند جانبه و 18 گفتوگوي تلفني انجام شده است. در ميان اين تماسها دو ديدار به صورت سهجانبه ميان روساي جمهوري اسلامي ايران، تركيه و فدراتيو روسيه در آنكارا و تهران انجام شد؛ ديدارهاي سهجانبهاي كه در راستاي حل و فصل مساله سوريه در قالب ابتكار سهجانبه آستانه به صورت نوبتي در پايتختهاي سه كشور برگزار ميشود. قرار بود اولين ديدار سهجانبه ميان روساي جمهوري ايران، روسيه و تركيه، در ماه جاري ميلادي برگزار شود. ميخاييل بوگدانف، معاون وزير خارجه روسيه پيش از آغاز سال جاري ميلادي تاكيد كرده بود كه اين ديدار سهجانبه «احتمالا در هفته اول ژانويه و به ميزباني مسكو» برگزار خواهد شد، اما تاكيد كرد كه برگزاري اين ديدار به برنامه كاري روساي جمهوري سه كشور بستگي دارد؛ ديداري كه با گذشت سه هفته از ژانويه هنوز برگزار نشده است و تاريخ دقيق برگزاري آن مشخص نيست.